Prace na cmentarzu żydowskim w Trzemesznie. Na pierwszym planie wybudowany pomnik. Stan na 23 kwietnia 2023 r. Fot. Dariusz Leśniewski

Projekt stanowił II etap uporządkowania Cmentarza Żydowskiego w Trzemesznie. Po wykonanej inwentaryzacji i oczyszczeniu macew oraz uporządkowaniu zieleni cmentarza (2021/2022), kolejnym etapem było urządzenie przeniesienie i ekspozycja macew na cmentarz.

Projekt obejmował także wykonanie pomnika i oznakowanie cmentarza. Macewy wróciły na teren cmentarza, tam zostały należycie wyeksponowane w miejscu, gdzie nie było pochówku, miejscu uzgodnionym z Komisją Rabiniczną w Warszawie. Prace prowadzono w porozumieniu i przy wsparciu Gminy Trzemeszno oraz społeczników. Fundacja posiadała zgodę Gminy na prowadzenie prac na cmentarzu.

Prace podzielono na dwie części. Pierwsza część dotyczyła umieszczenia uprzednio oczyszczonych i zespolonych części macew na terenie cmentarza. Ekspozycję macew wykonano na uprzednio przygotowanym podłożu, na części cmentarza stanowiącej historycznie drogę. Na długości ok. 23 mb w pasie o szerokości ok. 3 mb po obu stronach dojścia umieszczono macewy w pozycji pionowej. Macewy umieszczono na fundamencie z krawężników betonowych, które zapewnią odpowiednią stabilizację i zespolenie z gruntem.

Macewy ułożono według ustalonego porządku – od najmniejszych do największych z dobrze zachowanymi inskrypcjami. Dla poprawy dostępności do macew, wykonano dojście z płyt chodnikowych, w pełnej symbiozie z poszyciem gruntu i sąsiedztwem drzew.

Druga część projektu obejmowała wykonanie pomnika/obelisku z zachowanych i odnalezionych fragmentów macew, które nie mogły być samodzielnie eksponowane. Symboliczny mur z fragmentów kamieni i bloków z piaskowca (wym. 2,6 m x 2 m) posadowiono na ławie fundamentowej w części cmentarza, gdzie w przeszłości znajdował się obiekt budowlany.

Na pomniku zostanie umieszczona tabliczka informacyjna o cmentarzu. Teren pod upamiętnienie wymagał także uporządkowania i usunięcia gruzowiska, niwelacji oraz wykonania prac ziemnych pod ławę fundamentową. Prace ziemne prowadzono pod nadzorem strony żydowskiej.

Docelowo (poza projektem) dopełnieniem cmentarza będzie umieszczenie tablicy
informacyjnej, która będzie zawierała informacje o społeczności żydowskiej w Trzemesznie i o cmentarzu. Przewiduje się także wykonanie z metaloplastyki świecznika (chanukija) oraz innej symboliki.

Partnerami projektu byli: Urząd Miejski Trzemeszna, gazeta Przemiany na Szlaku Piastowskim, Zespół ds. Uporządkowania i Upamiętnienia Cmentarza Żydowskiego w Trzemesznie, Gminny Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Trzemesznie, Stowarzyszenie Miłośników Zabytków Historycznych w Trzemesznie oraz portal Trzemeszno24.info.

Projekt trwał od 15 marca do 25 maja 2023 roku.

Ekspozycja macew na cmentarzu żydowskim w Trzemesznie. Stan na3 czerwca 2023 r.
Fot. Dariusz Leśniewski

Projekt dofinansowano ze środków finansowych Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce.