Fundacja „Kierunek Kultura” z siedzibą w Trzemesznie podejmuje szereg działań z zakresu historii i dziedzictwa narodowego. Jednym z nich jest ochrona i upamiętnienie społeczności ewangelickiej w Trzemesznie i okolicy.

Obecnie nie istnieje w Trzemesznie żadna formalna grupa protestantów. Również niewiele pamiątek po nich przetrwało do dnia dzisiejszego. Świadkami tamtej społeczności jest jedynie kilka obiektów i miejsc na terenie gminy Trzemeszno:

·         pochodzący z I poł. XIX w. cmentarz ewangelicko-unijnego przy ul. Orchowskiej w Trzemesznie wraz z bramą cmentarną, wpisany decyzją Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z 26 sierpnia 2022 r. do rejestru zabytków nieruchomych województwa wielkopolskiego pod numerem 1145/Wlkp/A;

• cmentarz ewangelicki w Grabowie (gmina Trzemeszno), k. XIX w.;
• kościół ewangelicki, ob. parafialny rzymskokatolicki pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Jastrzębowie (gmina Trzemeszno), 1920, murowany;
• pastorówka, ob. dom nr 14 w Jastrzębowie (gmina Trzemeszno), 1 ćw. XX w., murowana;
• cmentarz ewangelicki w Jastrzębowie (gmina Trzemeszno), 2 poł. XIX w.;
• cmentarz ewangelicki w Ławkach (gmina Trzemeszno), k. XIX w.;
• cmentarz ewangelicki w Niewolnie (gmina Trzemeszno), 2 poł. XIX w.;
• cmentarz ewangelicki w Ostrowitem (gmina Trzemeszno), 2 poł. XIX w.;
• cmentarz ewangelicki w Trzemżalu (gmina Trzemeszno), 2 poł. XIX w.;
• cmentarz ewangelicki w Wydartowie (gmina Trzemeszno), 2 poł. XIX w.;
• szkoła ewangelicka, ob. Szkoła Podstawowa nr 2 w Trzemesznie, ul. 1 Maja 11, ok. 1900 r., murowana;
• pastorówka, ob. Przedszkole nr 1 w Trzemesznie, pl. Św. Wojciecha 15, 1913 r., murowana;
• kościół ewangelicki w Trzemesznie (obecnie nieistniejący), pl. Św. Wojciecha.

Upamiętnienie rozpoczęliśmy od cmentarza ewangelicko-unijnego w Trzemesznie. Jego czasy świetności dawno już minęły, a ostatni potwierdzony pogrzeb odbył się tu w 1944 roku, choć istnieją przesłanki o możliwych pogrzebach w pierwszych latach po II wojnie światowej. Obecnie cmentarz jest nieczynny i nieogrodzony. Zachowały się wyłącznie murowane słupy bramy wejściowej oraz kilka nagrobków, cały teren cmentarza pokrywa grupa warstwa zieleni. Sytuację poprawiły prace prowadzone przez Gminę Trzemeszno w grudniu 2022 r., podczas których prześwietlono roślinność na cmentarzu i usunięto bluszcz oraz drzewa z bramy cmentarnej.

Na ten moment nieznany jest status nekropoli. Nie wiadomo, czy cmentarz został oficjalnie zamknięty, czy w świetle prawa nadal „funkcjonuje”? Czy żyją potomkowie osób pochowanych na tym cmentarzu? Zamierzamy wypełnić białe plamy w dziejach tego cmentarza.

W ramach wspomnianych działań zamierzamy przeszukać i uporządkować
w/w cmentarz. Poprzez poszukiwanie rozumiemy zlokalizowanie i zinwentaryzowanie zachowanych grobów. Przez porządkowanie rozumiemy usunięcie zbędnej ziemi i roślinności zakrywającej przewrócone nagrobki i wrosłej w groby, a także zlokalizowanie i udrożnienie dawnych ścieżek. Prace będą prowadzone wyłącznie ręcznie, bez użycia ciężkiego sprzętu.

Ponadto w przyszłości planujemy odrestaurować zniszczoną bramę cmentarza
i przywrócić jej dawną formę w oparciu o zachowane słupy i detale oraz materiały archiwalne. Prace polegałyby na uzupełnieniu ubytków cegły w słupach, ich ponowne otynkowanie, odtworzenie i zamontowanie skradzionej metalowej bramy oraz ustawienie obok słupów tablicy informacyjnej o zabytku.

By móc uporządkować cmentarz potrzebny jest zespół ludzi i narzędzia. Należy też zebrać więcej informacji o historii i wyglądzie cmentarza. W tym celu Fundacja „Kierunek Kultura” prowadzi kwerendy w polskich archiwach.

Wielką pomocą w prowadzonych badaniach jest stypendium przyznane Dariuszowi Leśniewskiemu, prezesowi Fundacji „Kierunek Kultura” przez Gminę Trzemeszno w roku 2023. Stypendium przyznano w dziedzinie dokumentowania kultury i lokalnego dziedzictwa z przeznaczeniem na udział w kursie języka niemieckiego pod kątem badań i kwerend archiwalnych.

Uważamy, że warto przywrócić do powszechnej świadomości zapomnianą społeczność ewangelicką w Trzemesznie i okolicznych wsiach. Stanowi ona ważny element trzemeszeńskiej historii i kultury.

Fot. Brama cmentarza ewangelickiego w Trzemesznie. Stan na 3 czerwca 2023 r.